Quy hoạch xe điện tại Việt Nam: "Cần mạnh dạn chốt con số"

Cần chốt con số và làm để đạt được con số đó

Phát biểu tại Hội thảo "Thúc đẩy chuyển đổi sử dụng phương tiện giao thông điện" do Báo Giao thông tổ chức sáng nay (10/11), ông Đào Xuân Lai, Trưởng ban Môi trường và Biến đổi khí hậu, Cơ quan Phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNDP) cho rằng, chuyển đổi giao thông điện tại Việt Nam mới diễn ra 2-3 năm nay nhưng có những tiến bộ rất lớn.

Những rào cản một năm trước đưa ra đến nay hầu hết đã có tiến triển từ chính sách, hệ thống trạm sạc, nhân lực công nghệ, chuyển đổi công cộng hay các vấn đề liên quan đến bảo vệ môi trường.

"Tôi cho rằng, những mục tiêu chúng ta đưa ra trong Quyết định 876 không lớn, hoàn toàn có thể thực hiện được, song điều đầu tiên phải làm là phải mạnh dạn hơn, chốt con số và làm để đạt được con số đó", ông Lai nói.

Cũng theo ông Lai, tại Việt Nam, hầu hết các quy hoạch phụ thuộc rất nhiều thứ và hầu như không chốt được con số. Trong khi đó, các nước trên thế giới, khi đã đặt mục tiêu 100-200 nghìn xe, họ sẽ vào cuộc quyết liệt, từ Chính phủ đảm bảo vốn, cơ sở hạ tầng hay các bộ, ngành cũng sẽ phối hợp để đạt được mục tiêu đó. Nhưng Việt Nam chỉ mới đưa ra dự kiến. Đây là điểm khá yếu.

"Với UNDP, chúng tôi vừa thực hiện nhiệm vụ thúc đẩy chính sách nhưng cũng triển khai rất cụ thể các giải pháp. Đơn cử như phối hợp với Huế, Quy Nhơn, TP.HCM hỗ trợ một số quỹ, tạo xúc tác cho các hộ dân, thúc đẩy sự kết hợp các khối tư nhân và các hiệp hội để triển khai các chương trình thúc đẩy xe điện", ông Lai nói.

Theo ông Lai, chính sách quan trọng nhưng cũng cần lưu ý đến yếu tố đặc thù để có những hướng triển khai cụ thể. Đơn cử như hiện nay chúng ta có thể nghĩ đến việc phát triển xe điện chở rác tại các thành phố.

UNDP đã phối hợp với Hiệp hội Hàng chất lượng cao thực hiện chương trình đánh giá để xem tiêu chí của người tiêu dùng Việt Nam quan tâm gì về sản phẩm, trong đó yếu tố an toàn, tiện lợi được đánh giá cao.

"Tôi thấy rằng, hiện nay đang xảy ra vấn đề khi các tòa nhà kiến nghị không cho phép lắp trạm sạc điện do lo ngại cháy nổ. Rõ ràng, đây là một rào cản trực tiếp cần được lưu ý, giải quyết trong thời gian tới để tháo gỡ thúc đẩy phát triển xe điện", ông Lai nói thêm.

Chính sách khuyến khích xe điện của Việt Nam tương đương với một số nước trong khu vực.

Tham luận tại hội thảo, ông Phạm Hoài Chung, Phó viện trưởng phụ trách Viện Chiến lược và Phát triển GTVT cho biết, tại Việt Nam hiện có 5 triệu xe ô tô, tốc độ tăng trưởng trung bình 13,3%/năm. Trong đó, số lượng ô tô điện tăng nhanh chóng trong những năm gần đây.

Theo số liệu thống kê của Cục Đăng kiểm Việt Nam, năm 2021, chỉ có 167 ô tô điện sản xuất lắp ráp và nhập khẩu được kiểm tra, cấp giấy chứng nhận thì đến nay đã có khoảng 22.000 ô tô thuần điện và hơn 11.000 xe hybrid.

Về mô tô, xe gắn máy, hiện cả nước có 72 triệu xe máy đã đăng ký với tốc độ tăng trưởng 9,3%/năm. Riêng xe máy điện có khoảng 2 triệu xe đã đăng ký (chiếm 2,7% tổng số mô tô, xe gắn máy đã được đăng ký) với nhiều thương hiệu đến từ nhiều quốc gia.

Đối với phương tiện giao thông điện công cộng, hiện nay xe buýt điện được vận hành bởi công ty VinBus với 239 phương tiện, tại Hà Nội với 9 tuyến (không tính các tuyến nội bộ), 167 xe; Tại TP.HCM với 1 tuyến, 21 xe và tại đảo Phú Quốc (Kiên Giang) với 3 tuyến, 51 xe.

“Hiện nay, phương tiện buýt điện mới chiếm khoảng 2,8% tổng số lượng phương tiện buýt trên toàn quốc, còn dư địa phát triển lớn, đặc biệt khi đã có lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh cho đoàn phương tiện xe buýt tại các đô thị từ năm 2025”, ông Chung nhận định.

Bên cạnh đó, loại hình taxi điện cũng đã xuất hiện tại thị trường Việt Nam sau thời điểm các dòng xe ô tô điện trong nước của VinFast được ra mắt. Đến tháng 7/2023 có khoảng 2.700 taxi điện đang hoạt động trên toàn quốc, với 16 địa phương đã có doanh nghiệp đăng ký hoạt động của taxi điện.

Theo ông Chung, đây là cú hích thúc đẩy các doanh nghiệp taxi trên cả nước tích cực tham gia chuyển đổi sang phương tiện điện.

Hiến kế phát triển xe điện tại Việt Nam

Trên thế giới, năng lượng điện đã được ứng dụng rộng rãi đối với phương tiện giao thông đường bộ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, quy mô thị trường xe điện còn nhỏ, hệ sinh thái chưa phát triển đồng bộ, cần có các chính sách mạnh mẽ để thúc đẩy.

Ông Phạm Hoài Chung nhận định, hiện nay Việt Nam đã đưa ra các chính sách ưu đãi, hỗ trợ sản xuất, lắp ráp ô tô điện. Trong đó có những chính sách tương đương, thậm chí cao hơn một số nước trong khu vực.

Các chính sách để khuyến khích sử dụng ô tô điện của Việt Nam đang tập trung vào dòng xe điện chạy pin (BEV) thông qua ưu đãi về thuế dành cho doanh nghiệp sản xuất xe điện (thuế nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp...), cũng như hỗ trợ người tiêu dùng được sử dụng xe điện với chi phí thấp hơn (thuế tiêu thụ đặc biệt, lệ phí trước bạ).

Phân tích cơ hội và khó khăn, thách thức để phát triển hệ sinh thái xe điện ở Việt Nam, ông Chung đề xuất 4 nhóm chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang ô tô điện, gồm: Ưu đãi khuyến khích sản xuất lắp ráp, nhập khẩu; Khuyến khích, hỗ trợ người sử dụng; Phát triển hạ tầng trạm sạc điện; Khuyến khích phát triển vận tải hành khách công cộng sử dụng điện.

Ông Đào Công Quyết, Trưởng Tiểu ban truyền thông Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho rằng, với ô tô, chính sách vận dụng bằng giải pháp khuyến khích người dùng là tốt nhất.

Đại diện VAMA cũng đánh giá, việc chuyển đổi sẽ có những tác động trực tiếp đến người tiêu dùng do giá thành sản xuất xe điện vẫn cao hơn đáng kể xe động cơ đốt trong.

Chuyển đổi sang xe điện cũng cần các nhà sản xuất ô tô bỏ chi phí nghiên cứu và đầu tư. Nếu thực hiện không cân bằng, phù hợp có thể ảnh hưởng tới quyết định đầu tư mở rộng hoạt động kinh doanh.

VAMA đề xuất bổ sung xe hybrid (HEV) và xe hybrid sạc ngoài (PHEV) thuộc đối tượng xe điện hóa nói chung và được hỗ trợ chính sách. Lý do bởi hai loại xe này đã được chứng minh là thân thiện với môi trường, giúp giảm phát thải khí nhà kính và đã sẵn sàng về mặt công nghệ.

VAMA cũng mong muốn được làm rõ khái niệm “năng lượng xanh”, bao gồm những loại năng lượng nào để từ đó có sự chuẩn bị phù hợp cho việc chuyển đổi.

Để phát triển được xe điện, việc phát triển thị trường tiêu thụ xe điện là yếu tố rất quan trọng. Do đó, bên cạnh việc hỗ trợ cho sản xuất trong nước, VAMA đề xuất bổ sung các chính sách hỗ trợ cho xe điện nhập khẩu theo lộ trình.